Werkgevers zijn sinds 2003 verplicht om explosieveilige apparaten toe te passen in gebieden waar explosieve atmosferen voor kunnen komen. Deze eis geldt zowel voor elektrische als mechanische apparaten. De eerste normen voor mechanische explosieveilige apparaten zijn geharmoniseerd onder de (reeds vervallen) ATEX 95 Richtlijn.
Door het gebrek aan ervaring met mechanische apparaten in ATEX omgevingen heerst er in de praktijk veel onduidelijkheid over dit onderwerp. Ook zijn er vragen over de omgang met apparaten van voor 2003, deze zijn niet aantoonbaar explosieveilig maar staan wel in- of in direct contact met een explosieve atmosfeer. Moeten deze apparaten direct vervangen worden of zijn er andere oplossingen?
Explosieveilige mechanische apparaten
Explosieveilige mechanische apparaten voldoen door middel van geharmoniseerde normen aan de algemene essentiële veiligheids- en gezondheidseisen van de ATEX 114 Richtlijn. Voor deze explosieveilige mechanische apparaten zijn vooral de normseries NEN-EN 13463 en NEN-EN-ISO 80079 van belang. Daarnaast bestaan er meer specifieke normen zoals bijvoorbeeld de norm NEN-EN 14986 voor explosieveilige ventilatoren.
Explosieveilige mechanische apparaten zijn uitgerust met één of meerdere ‘beschermingswijze(n) tegen ontsteking’ (hierna: BTO) en eventueel met ‘beveiligingssystemen’. De BTO voorkomt met een bepaalde mate van betrouwbaarheid dat het apparaat de explosieve atmosfeer kan ontsteken waarbij de betrouwbaarheid wordt uitgedrukt in een categorie. De categorie bepaald vervolgens in welke zone een apparaat mag worden gebruikt.
Naast de BTO kan een apparaat zijn uitgerust met één of meerdere beveiligingssystemen. Deze ‘smoren’ een beginnende explosie in de ‘kiem’ óf beperken de effecten. Zo bestaan er bijvoorbeeld systemen die de opgebouwde druk in een veilige richting ontlasten of onderdrukken.
De fabrikant toont de explosieveiligheid van het apparaat richting de gebruiker aan met een typeplaat. De markering op de typeplaat duidt aan van welke categorie het apparaat is. Daarnaast moet de fabrikant een EU-conformiteitsverklaring en gebruikershandleiding meeleveren. De gebruiker moet deze documenten archiveren en mag de gebruiksgrenzen van het apparaat niet overschrijden. Alleen dan is de veiligheid van het apparaat gewaarborgd.
Dit lijkt vanzelfsprekend maar levert in de praktijk toch veelvuldig vragen op. Mag een apparaat bijvoorbeeld worden overgeschilderd of in een vochtige omgeving worden geplaatst? Mag ik zelf onderhoud plegen en afwijken van de voorgeschreven ‘spare-parts’? In zijn algemeenheid geldt dat u voor deze vragen de gebruikshandleiding moet raadplegen en bij twijfel contact met de fabrikant of leverancier moet zoeken.
Moeten alle mechanische apparaten in een zone explosieveilig zijn?
Mechanische apparaten hoeven alleen explosieveilig zijn als zij ‘effectieve ontstekingsbronnen’ bevatten. Dit betreffen bronnen die in staat zijn om de explosieve atmosfeer te ontsteken waarbij de activiteit van de ontstekingsbron in ogenschouw is genomen. Het komt er op neer dat naarmate de waarschijnlijkheid van een explosieve atmosfeer toeneemt er meer maatregelen tegen ontstekingsbronnen moeten worden genomen. Oftewel: de betrouwbaarheid van het apparaat moet toenemen.
Als kan worden zeker gesteld dat een mechanisch apparaat geen effectieve ontstekingsbronnen bevat dan hoeft uiteraard geen explosieveilige variant te worden toegepast. Hiervoor zal een risicobeoordeling op ontstekingsbronnen moeten worden uitgevoerd waarvoor de handvatten in de normen NEN-EN-ISO 80079-36 en NEN-EN 15198 zijn te vinden. Een overzicht van de mogelijke ontstekingsbronnen is opgenomen in de norm NEN EN 1127-1.
Gedurende de risicobeoordeling komen in hoofdlijnen de volgende aspecten aan bod:
- de aan het apparaat verbonden ontstekingsbronnen
- de ontstekingsbronnen die in staat zijn om de explosieve atmosfeer te ontsteken (potentiële ontstekingsbronnen)
- de activiteit van de ontstekingsbronnen die in staat zijn om de explosieve atmosfeer te ontsteken (effectieve ontstekingsbronnen)
Het uitvoeren van een dergelijke risicobeoordeling vergt veel tijd en kunde. Voor nieuwe apparaten is het daarom veelal eenvoudiger om direct een explosieveilige variant toe te passen. Bij deze apparaten heeft de fabrikant de risicobeoordeling voor u uitgevoerd en door middel van de EU-conformiteitsverklaring verklaart dat het apparaat veilig is. U als eindgebruiker hoeft het apparaat dan alleen op een juiste wijze te installeren, gebruiken, te inspecteren en te onderhouden.